Terug naar het lijf: wat werkt in herstel na seksueel trauma
Verhaal
Over de kracht van psychomotorische therapie bij mensen met een LVB
In gesprek met Marieke Leeflang
Soms raakt een onderzoek precies aan waar woorden tekortschieten. Seksueel misbruik laat sporen achter in het lichaam, zeker bij mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Spanning die altijd aan staat, grenzen die vervaagd zijn, een lijf dat niet meer vanzelfsprekend voelt als thuis. Juist daar probeert de psychomotorische therapie-module Veilig en Sterk iets te herstellen.
Wat betekent het om opnieuw contact te maken met je eigen lichaam wanneer dat ooit onveilig was? Hoe werkt therapie die begint met bewegen, voelen en ervaren in plaats van praten? En wat kunnen we leren van een onderzoeker die dit in de praktijk ziet gebeuren en nu wil onderbouwen wat zij dagelijks ziet ontstaan: dat veiligheid in het lijf een eerste stap kan zijn naar herstel.
In dit portret vertelt Marieke Leeflang over haar promotieonderzoek naar Veilig en Sterk, over de mensen met wie zij werkt en over wat PMT, voluit psychomotorische therapie, kan betekenen wanneer trauma en lichaamsbeleving elkaar raken.
De eenvoudige vraag die veel zegt
Om snel tot de kern van iemands werk te komen, stel ik graag vaak dezelfde vraag: leg uit wat je doet alsof je het vertelt aan een kind van acht. Het dwingt tot eenvoud en haalt de vaktaal weg. Wanneer ik Marieke Leeflang die vraag voorleg, hoeft ze niet te zoeken naar woorden.
“Bij mij komen mensen die nare dingen hebben meegemaakt”, zegt ze. “Ze voelen zich niet fijn of vinden het spannend wanneer iemand dichtbij komt. Dan gaan we bewegen. In een gymzaal, in een hangmat, op een trampoline. Met boksoefeningen of ontspanning. Want als je je lichaam gebruikt, kun je opnieuw ontdekken wat prettig voelt.”
Achter die eenvoudige uitleg schuilt een vak waarin het lichaam de toegangspoort is tot herstel. Juist bij mensen met een LVB is dat vaak duidelijker dan via taal.
De hoepels van verleden en nu
Marieke werkt met beelden die iedereen begrijpt. Zoals twee hoepels op de grond: één voor het verleden en één voor het nu. “Die overlappen meestal wanneer het verleden nog invloed heeft op het nu”, zegt ze. “Als iemand seksueel misbruik heeft meegemaakt, staat de stressreactie vaak voortdurend aan. Je lijf reageert sneller dan je hoofd dat kan bijhouden. Dat geeft spanning. Dan kun je je eigen wensen en grenzen niet meer goed voelen.”
Dat voortdurende alarm in het lijf zie je vaak terug in kleine, dagelijkse situaties. Marieke noemt voorbeelden die veel zeggen. Een vrouw die ging rennen zodra iemand achter haar de trap afliep, telkens met een verstuikte enkel als gevolg. Iemand anders die al spanning voelde bij iets eenvoudigs als aanschuiven aan tafel in een groep. “Als je weet waar dat vandaan komt” zegt Marieke “kun je er iets mee. Dan kun je iemand helpen om spanning te herkennen en te reguleren.”
Veel mensen praten niet vanzelf over wat ze hebben meegemaakt. Schaamte, schuld of simpelweg geen woorden hebben voor wat er gebeurde. Daardoor blijven klachten soms jarenlang onbegrepen. “Bij mensen met een LVB komt seksueel misbruik vaker voor dan velen denken”, vertelt Marieke. “Als je dat weet, kun je beter begrijpen waar bepaald gedrag vandaan komt.”
Hoe PMT werkt: eerst veiligheid, dan weerbaarheid
De PMT-module Veilig en Sterk begint bij het lijf. Hoe voelt spanning? Waar merk je het? Wat gebeurt er wanneer je schrikt? Met oefeningen, spelen, bewegen en ontspanning ontstaat langzaam weer contact met het eigen lichaam.
“Tot nog niet zo lang geleden, gingen we meteen aan de slag met weerbaarheid: ‘nee’ leren zeggen of grenzen aangeven”, zegt Marieke. “Maar iemand die zich onveilig voelt, kán dat helemaal niet. Als het systeem in alarm gaat, kun je niet helder denken. Eerst veiligheid, dan pas werken aan doelen.”
“Als iemand zich onveilig voelt kan die niet leren. Eerst rust in het lijf, dan pas weerbaarheid.”
Cliënten formuleren hun eigen doel. Dat kan beter slapen zijn, minder last hebben van spanning of duidelijker grenzen aangeven. Op meerdere momenten wordt gemeten of er verandering optreedt en na afloop ook of die verandering blijft.
Waarom onderzoek zo nodig is
Hoewel PMT al jarenlang wordt toegepast, is er weinig wetenschappelijk onderzoek naar de effecten ervan, zeker bij mensen met een LVB. Daarom volgt Marieke cliënten die deelnemen aan de module Veilig en Sterk, samen met hun begeleiders en naasten.
“Het klinkt allemaal zo logisch, dat het vreemd is dat er nog maar weinig onderzoek naar is.”
“Van een uurtje therapie word je niet vanzelf beter” zegt ze. “Het helpt enorm wanneer de omgeving begrijpt wat iemand leert en hoe spanning werkt. Daarom betrekken we het hele systeem in het onderzoek. We kijken niet alleen naar klachten en doelen van cliënten, maar ook naar de kwaliteit van de behandeling en hoe die thuis voortleeft.”
Het doel is helder: een goed onderzochte en toepasbare interventie die PMT een steviger plek geeft in de behandeling van trauma. En een betere basis voor therapeuten die werken met mensen bij wie lichaamsbeleving juist zo onder druk staat.
Waarom deze doelgroep haar nooit losliet
Wanneer ik Marieke vraag waarom ze juist met mensen met een LVB werkt, vertelt ze over haar tijd als au pair in Engeland. Ze ging er als vrijwilliger zwemmen met kinderen met een licht verstandelijke beperking. Later gaf ze circus- en sportlessen aan volwassenen.
“Ik ben nooit meer weggegaan”, zegt ze. “Het is prachtig om te zien hoe dichtbij je soms mag komen. Als iemand weer voelt wat veiligheid is in het lichaam en daardoor rust vindt in het dagelijks leven, dan is dat heel bijzonder.”
“Als je weet waar dat gedrag vandaan komt, kun je er iets mee. Dan kun je iemand helpen om spanning te herkennen en te reguleren. Dat geeft zoveel lucht.” Al vijfentwintig jaar werkt Marieke in de PMT. Ze zag haar vak verschuiven van doelgericht naar veiligheid-gericht werken. Nu wil ze laten zien wat het effect daarvan is.
Aan het einde van het gesprek keert ze terug naar haar twee hoepels. “De hoepel van het verleden blijft altijd bestaan. Ik loop een tijdje met iemand mee. Als iemand daarna iets meer grip heeft op wat er in het lichaam gebeurt, dan is dat al heel veel.”
Een verhaal over nabijheid, vakmanschap en voorzichtig vertrouwen. En over de waarde van onderzoek dat begint in het lijf.
Wat doet de module Veilig en Sterk?
Veilig en Sterk is speciaal ontwikkeld voor mensen met een LVB die seksueel misbruik hebben meegemaakt. De module richt zich op drie kernvragen: • hoe voelt spanning in mijn lichaam? • hoe krijg ik weer controle over die spanning? • hoe geef ik mijn eigen wensen en grenzen aan? Met oefeningen waar we plezier aan beleven, met bewegen, spel en ontspanning bouwen we eerst veiligheid op: Daarna komt weerbaarheid: nee zeggen, afstand bepalen, keuzes maken.
Hoe onderzoekt Marieke de werking ervan?
In haar promotieonderzoek volgt Marieke Leeflang elke cliënt gedurende de hele behandeling, samen met een vaste begeleider en een naaste. Alle drie rapporteren zij regelmatig over spanning, doelen en veranderingen. Na afloop vindt een gesprek plaats met het hele systeem waarin wordt onderzocht: • wat werkte er werkelijk? • wat hielp juist niet? • en welke inzichten blijven ook thuis zichtbaar?
Het doel is helder: een goed onderbouwde, praktisch toepasbare interventie die PMT een stevigere basis geeft in het traumabehandelaanbod voor mensen met een LVB.
